Projekt ustawy o ochronie sygnalistów - co zawiera druga wersja przepisów?

Na stronach RCL pojawiła się najnowsza wersja projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, czyli o ochronie tzw. sygnalistów. Jakie zmiany zawiera względem pierwowzoru i czy wychodzi naprzeciw wszystkim postulatom ekspertów, którzy opiniowali pierwszą wersję?

 

12 kwietnia br. na stronach Rządowego Centrum Legislacji została opublikowana druga wersja projektu ustawy o ochronie sygnalistów – z 6 kwietnia br. (pierwsza pojawiła się w październiku zeszłego roku, ale trafiła do legislacyjnej zamrażarki wskutek licznych uwag, jakie zgłosiła strona społeczna opiniująca projekt).

 

Konieczność wdrożenia do polskiego prawodawstwa ogólnokrajowych rozwiązań służących przyjmowaniu zgłoszeń i podejmowaniu działań następczych oraz ochronie sygnalistów wynika z przyjętej w Unii Europejskiej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 roku. Państwa członkowskie miały czas do 17 grudnia ubiegłego roku na implementację tych regulacji, jednak prace legislacyjne w Polsce nadal trwają. Na jakim etapie znajduje się drugi już projekt w tej sprawie i co zawiera?

 

Z aktualnym etapem legislacyjnym projektowanej ustawy o ochronie sygnalistów można się zapoznać na stronach Rządowego Centrum Legislacji pod tym adresem: https://legislacja.gov.pl/projekt/12352401/katalog/12822857#12822857

 

Druga wersja projektu o ochronie sygnalistów – co nowego?

Drugi projekt Ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa zawiera przede wszystkim zmiany zgłoszone przez samorządowców i pracowników administracji publicznej. Pośród nich warto wspomnieć następujące modyfikacje, względem październikowej wersji dokumentu:

• szerszy zakres podmiotów zobowiązanych do opracowania procedury zgłoszeń wewnętrznych – nowy projekt zakłada (zgodnie z art. 23 pkt 1), że wymogiem tym zostaną objęte podmioty prawne (zniknęło określenie „pracodawcy”), na rzecz których pracę wykonuje co najmniej 50 osób (tj. liczyć się będą nie tylko osoby pracujące w oparciu o umowę o pracę, ale także np. osoby na umowie zleceniu); przepis ten nie dotyczy podmiotów wykonujących działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, ponieważ ich nie obejmuje minimalna granica zatrudnionych osób; jeśli chodzi o podmioty publiczne, ww. ustawą nie zostaną objęte urzędy/jednostki organizacyjne gmin liczące mniej niż 10 000 mieszkańców;
• inny zakres obowiązków dla podmiotów prawnych i publicznych związanych ww. ustawą – będą one zobligowane do stworzenia i wdrożenia procedury zgłaszania naruszeń prawa oraz podejmowania działań następczych, a nie stworzenia stosownego regulaminu, jak zakładano w pierwotnej wersji projektu;
• szerszy zakres osób, którym należy zapewnić możliwość zgłaszania naruszeń prawa – po zmianach ma on objąć także funkcjonariuszy formacji mundurowych, zawodowych żołnierzy, a także praktykantów oraz pracowników tymczasowych;
• inny zakres informacji wymaganych w zgłoszeniu – aby zgłoszenie było skuteczne, sygnalista będzie musiał w nim zawrzeć dane go identyfikujące oraz umożliwiające nawiązanie z nim kontaktu, w przeciwnym razie zgłoszenie będzie mogło pozostać nierozpoznane, jednak z drugiej strony projektodawcy dopuszczają możliwość dokonywania i rozpatrywania anonimowych zgłoszeń;
• rozszerzony katalog naruszeń – znalazła się w nim kategoria „interesów finansowych skarbu państwa Rzeczypospolitej Polskiej oraz Unii Europejskiej”, ale także – UWAGA! – zapis umożliwiający podmiotom prawnym zgłaszanie naruszeń dotyczących obowiązujących w nich regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych;
• szerszy katalog działań odwetowych – poza działaniami wymienionych w pierwotnej wersji projektu, wobec sygnalisty nie będzie można podejmować działań polegających na wyrządzeniu innej szkody niematerialnej – w tym nadszarpnięcia reputacji (zwłaszcza w mediach społecznościowych), ani działań zmierzających do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze/branży;
• zmiany w zakresie kanałów dokonywania zgłoszeń – podmioty prawne i publiczne, wobec których zastosowanie będzie miała projektowana ustawa, będą mogły posiadać wyłącznie elektroniczny kanał zgłoszeń; ponadto doprecyzowano regulacje dotyczące ustnej postaci zgłaszania naruszeń – forma zgłoszenia ustnego będzie rozumiana jako nagrywana albo nienagrywana linia telefoniczna lub inny system komunikacji głosowej lub bezpośrednie spotkanie, przy czym każde ustne zgłoszenie będzie musiało zostać precyzyjnie udokumentowane;
• zmiana długości przechowywania danych osobowych w rejestrze zgłoszeń – względem wcześniejszej wersji projektu czas ten został skrócony z 5 lat do 12 miesięcy od dnia przekazania zgłoszenia do organu publicznego właściwego do podjęcia stosownych działań;
• niższe sankcje – np. za niewdrożenie wewnętrznych procedur dokonywania zgłoszeń ma grozić do 5 tys. zł grzywny, zamiast do 3 lat pozbawienia wolności, jak pierwotnie planowano;
• dłuższe vacatio legis na wdrożenie wymaganych procedur – aż 3 miesiące od ogłoszenia ustawy (zamiast 14 dni) dla podmiotów prywatnych, na rzecz których pracuje minimum 250 osób, dla podmiotów publicznych, RPO i organów publicznych; z kolei podmioty prywatne, na rzecz których pracuje od 50 do 245 pracowników ma obowiązywać termin do 17 grudnia 2023 roku.

 

Czego zabrakło względem postulowanych zmian w projektowanej ustawie?

Eksperci podnoszą przede wszystkim, że ustawodawca nie zdecydował się na rozszerzenie zakresu przedmiotowego o zgłoszenia z zakresu bezpieczeństwa pracy, choć pojawiają się głosy mówiące, że tryb zgłaszania naruszeń dotyczących obowiązujących w podmiotach prawnych i publicznych regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych będzie umożliwiał objęcie ochroną osób zgłaszających właśnie naruszenia z zakresu prawa pracy.

Inną kluczową kwestią pozostaje brak objęcia ochroną danych osobowych wszystkich podmiotów, które obejmuje dane zgłoszenie – na czele z danymi osoby, której zarzucane jest owo naruszenie, ale także osób powiązanych z sygnalistą czy świadków.

 

Procedowany obecnie projekt ustawy ma służyć lepszemu egzekwowaniu prawa i polityk Unii Europejskiej poprzez skuteczniejsze wykrywanie przypadków naruszeń, prowadzenie postępowań wyjaśniających i ściganie – jak zostało wskazane w uzasadnieniu projektu. Czy tak się faktycznie stanie, będzie zależało od finalnej treści projektowanych przepisów, które mają podlegać okresowej ocenie i weryfikacji (co trzy lata) przez wyznaczone do tego służby, tj. organy publiczne oraz Rzecznika Praw Obywatelskich.