Kwestia podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu umów cywilnoprawnych uregulowana została w Ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r., jednakże stosowne zakwalifikowanie przedmiotu umowy wciąż wzbudza wątpliwości przedsiębiorców i w procesie wyboru rodzaju umowy rodzi pytanie, które z rozwiązań (umowa o dzieło czy umowa zlecenie) jest właściwe i zgodne z aktualnymi przepisami.
Charakter umowy cywilnoprawnej
W obrocie gospodarczym najbardziej popularnymi formami zatrudniania osób fizycznych są (obok umów o pracę) właśnie umowy cywilnoprawne, takie jak umowa zlecenie oraz umowa o dzieło. Należy podkreślić, że oba wymienione rozwiązania spełniają inne funkcje i powodują różne skutki. Charakter umowy nie jest określony stricte przez samą nazwę umowy, lecz przede wszystkim poprzez jej treść oraz warunki i okoliczności towarzyszące jej wykonywaniu.
Umowa o dzieło umową rezultatu
Aktualne orzecznictwo zwraca uwagę, iż umowa o dzieło jest umową osiągnięcia określonego, indywidualnego rezultatu, na który umawiają się strony tejże umowy. Wyroki Sądu Najwyższego wskazują, iż rezultat umowy o dzieło powinien mieć byt samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny. Nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter. Przykładem umowy o dzieło może być wygłoszenie wykładu, ale jedynie takiego, któremu można przypisać cechy utworu, czyli mającego charakter niestandardowy, niepowtarzalny, spełniający kryteria twórczego i indywidualnego dzieła naukowego. Należy też wziąć pod uwagę, iż umowa o dzieło, przy spełnieniu określonych w niej warunków, daje pewność rezultatu oraz że za jego osiągnięcie odpowiada wykonawca umowy. Warto w tym zakresie przyjrzeć się uzasadnieniu prezentowanemu przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 maja 2016 r., sygn. akt II UK 217/15.
Przeczytaj o zmianie kwalifikacji umowy o dzieło na umowę zlecenie ->
Umowa zlecenie, jako zobowiązanie do wykonania czynności
Zgodnie z obowiązującą doktryną przedmiotem umowy zlecenie jest zobowiązanie do wykonywania określonych czynności. Wykonawca umowy zobowiązuje się do zrealizowania uzgodnionego szeregu działań bez względu na ich rezultat, jednakże odpowiadając za brak należytej staranności. Cechą umowy zlecenie jest wykonywanie powtarzalnych, odtwórczych czynności w sposób ciągły lub zespołowy, stąd też za umowę zlecenie uważa się np. przeprowadzenie cyklu wykładów z danej dziedziny wiedzy, których tematy pozostawiono do uznania wykładowcy. Wskazuje to bowiem, że zamawiający nie jest zainteresowany określonym dziełem (utworem) intelektualnym o indywidualnym charakterze lecz przekazywaniem odbiorcom wykładu wiedzy z danej dyscypliny. Przykład takiego orzecznictwa odnaleźć można w wyroku Sądu Najwyższego z 10 lipca 2014 r., II UK 454/13.
Szczególnie istotny jest również przykład wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011 r., II UK 315/10, który orzekł, iż ZUS może zakwalifikować pracę tłumacza języka obcego jako umowę o świadczenie usług, a nie umowę o dzieło, gdy ta oparta jest na długookresowym zatrudnieniu i polega na powtarzalnym wykonywaniu tłumaczeń dokumentów związanych z bieżącą działalnością firmy, za stałym (miesięcznym) wynagrodzeniem.
Jak zminimalizować ryzyko
W związku z powyższym, by zminimalizować ryzyko zakwestionowania przez ZUS rodzaju umowy, należałoby dokładnie określić jej przedmiot, tj. wskazać indywidualne cechy dzieła, które powinno odpowiadać na swoiste potrzeby zamawiającego, zaś wynagrodzenie za nie, powinno zostać wypłacone za osiągnięcie zamierzonego rezultatu. Również czas obowiązywania umowy powinien być adekwatny do wykonania zamierzonego zadania, a wykonawca powinien ponosić odpowiedzialność za nieosiągnięcie rezultatu, bądź też jego wady. Niekorzystna decyzja ZUS skutkować będzie zmianą kwalifikacji umowy o dzieło na umowę zlecenie, a co za tym idzie objęcie jej obowiązkiem naliczenia składek na ubezpieczenia społeczne lub/i ubezpieczenie zdrowotne.
