Czy pracownicy podczas upałów mogą powstrzymać się od pracy? Czy pracodawcy muszą zapewnić wentylatory? I co z pracownikami na home office?
Za kilka dni pierwszy dzień lata (21 czerwca) – w mediach zapowiedzi nadciągających fal gorąca i ostrzeżenia dla najmłodszych oraz osób chorych i starszych. Wysoka temperatura także na stanowiskach pracy nie jest korzystna. Odbija się negatywnie na naszej kondycji psychofizycznej, wydajności, a nawet na bezpieczeństwie. Obowiązkiem pracodawców jest dbałość o to, by skutki upałów nie były dla zatrudnionych zbyt uciążliwe i żeby nie narażały ich zdrowia, ani życia, na uszczerbek. Szczególnej ochronie – w każdej sytuacji – podlegają młodociani pracownicy oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią, a także osoby niepełnosprawne i w podeszłym wieku.
Badania dowodzą, że podczas upałów produktywność ludzi spada średnio o 20%, a zdolność koncentracji pracowników biurowych o 19%. Zbyt wysokie temperatury przy pracy na zewnątrz mogą prowadzić nie tylko do porażenia słonecznego, ale nawet powodować zaburzenia układu krążenia czy oddechowego. Stąd w interesie zarówno pracodawców, jak i pracowników, jest zadbanie o komfort i bezpieczeństwo pracy w upalne dni. Mogą temu służyć np. tzw. przerwy regeneracyjne czy zadaszenia dla osób pracujących na otwartych przestrzeniach – rozwiązania zależne od dobrej woli pracodawców. A jakie obowiązki ciążą na pracodawcach według litery Kodeksu pracy? Jakie prawa przysługują pracownikom?
Prawa pracowników podczas upałów
Głównym uprawnieniem pracownika jest możliwość powstrzymania się od pracy – mówi o tym art. 210 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, wówczas taki pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy – zachowując prawo do wynagrodzenia. W takiej sytuacji powinien niezwłocznie zawiadomić o tym fakcie przełożonego.
Potrzebujesz wsparcia w zakresie kadrowo-płacowym? Skorzystaj z wiedzy i doświadczenia ekspertów Grant Thornton >>
Obowiązki pracodawców podczas upałów
Ciążący na pracodawcach obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy podczas upałów sprowadza się w szczególności do następujących zadań:
- zapewnienia wszystkim pracownikom (bez względu na rodzaj umowy) dostępu do wody zdatnej do picia,
- zapewnienia oprócz wody, także innych napojów w następujących przypadkach:
- w warunkach gorącego mikroklimatu, tj. gdy wartość wskaźnika obciążenia termicznego WBGT powyżej 25°C (Wskaźnik WBGT – wet bulb globe temperaturę – jest wyrażony w stopniach Celsjusza i służy do oceny średniego wpływu oddziaływania ciepła na człowieka w okresie reprezentatywnym dla jego pracy, z pominięciem obciążeń termicznych bliskich strefom komfortu termicznego i występujących w ciągu kilkuminutowych) okresów);
- przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia powyżej 25°C;
- na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C;
w powyższych sytuacjach pracodawca powinien zapewnić pracownikom napoje nieodpłatnie, w ilości zaspokajającej ich potrzeby pracowników podczas całej zmiany, a w przypadku mikroklimatu gorącego – napoje powinny być dodatkowo wzbogacone o sole mineralne i witaminy;
- zapewnienia posiłków pracownikom wykonującym prace skutkujące efektywnym wydatkiem energetycznym organizmu (w trakcie jednej zmiany) powyżej 1 500 kcal u mężczyzn oraz powyżej 1 000 kcal u kobiet, realizowanym w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych wskaźnik obciążenia termicznego przekracza 25°C;
- zapewnienia wody do celów higienicznych, w ilości minimum 90 l − przy pracach brudzących, wykonywanych na otwartej przestrzeni, bez dostępu do wody bieżącej, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych;
- zapewnienia właściwej temperatury:
- nie niższej niż 14°C (nie dotyczy np. chłodni);
- w przypadku wykonywania lekkich prac oraz w pomieszczeniach biurowych – nie niższej niż 18°C;
- w każdym pomieszczeniu pracy (np. procesy gorące i zimne), w którym nie można utrzymać temperatury zgodnej z przepisami, należy zapewnić lokalne ogrzewanie lub chłodzenie (tj. optymalne wykorzystanie wentylatorów, otwieranie okien, stosowanie grzejników);
- stanowiska pracy znajdujące się na zewnątrz pomieszczeń powinny być tak usytuowane i zorganizowane, aby pracownicy byli chronieni przed zagrożeniami związanymi w szczególności z warunkami atmosferycznymi, w tym przed zbyt wysoką temperaturą czy ekspozycją na promienie słoneczne (może to powodować uszkodzenia skóry – np. oparzenia słoneczne, pęcherze oraz zwiększać ryzyko raka skóry); w powyższych okolicznościach pracodawca powinien zadbać, aby pracownicy:
- nosili nakrycia głowy,
- mieli koszule z długimi rękawami lub luźne ubrania o bliskim splocie,
- robili częste przerwy na odpoczynek,
- mogli robić przerwy w cieniu
- wykonywali swoje obowiązki w chłodniejszych porach dnia;
- zapewnienia właściwej wentylacji – np. okna i świetliki przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń powinny być wyposażone w urządzenia pozwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z poziomu podłogi oraz na ustawianie części otwieranych w pożądanym położeniu;
- przeszkolenia pracowników w zakresie oznak chorób przegrzania i udzielania pierwszej pomocy;
- dokonania oceny ryzyka zawodowego;
- monitorowania pracowników pod kątem objawów chorobowych.
UWAGA! Przepisy nie określają maksymalnych dopuszczalnych temperatur dla pomieszczeń, w których jest ona bardzo wysoka – np. w hutach czy odlewniach. Gdy praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi stale przekracza 30°C (303 K), należy zapewnić łatwo dostępne pomieszczenia do wypoczynku pracowników, wyposażone w stoły oraz krzesła z oparciami spełniającymi wymagania ergonomii.
MIKROKLIMAT GORĄCY LUB ZIMNY? Sprawdź dodatkowe obowiązki dla pracodawcy!
W przypadku występowania mikroklimatu zimnego albo gorącego badania i pomiary wskaźników mikroklimatu należy wykonywać raz w roku, chyba że podczas dwóch ostatnich badań wartości wskaźników mikroklimatu nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy – wówczas pracodawca może je wykonać raz na dwa lata.
Jaka jest definicja POMIESZCZENIA PRACY?
Pomieszczenie pracy to pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca. Nie chodzi o konkretne miejsca w obrębie danego pomieszczenia, w którym pracownik wykonuje określone czynności, ale o całe pomieszczenie, które przeznaczone jest na pobyt pracowników w celu świadczenia pracy
Opcjonalne działania pracodawców
Pracodawcy są zobowiązani do takiego zorganizowania pracy, aby ograniczyć narażenie pracowników na niekorzystne warunki – takie jak zalewające obecnie Polskę fale upałów. Rozwiązaniami opcjonalnymi (dobrowolnymi dla pracodawców) są m.in.:
- wprowadzenie rotacji na stanowiskach pracy;
- wprowadzenie dodatkowych przerw w pracy (dla schłodzenia się) – bez obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikom;
- zastosowanie skróconego czasu pracy – j/w;
- zadbanie o obniżenie temperatury na stanowiskach pracy np. poprzez instalację klimatyzatorów.
UWAGA! Jeśli pracodawca zdecyduje się na zainstalowanie klimatyzacji, wówczas do jego obowiązków należy dbałość o jej właściwe funkcjonowanie (utrzymywanie systemu klimatyzacji i wentylacji na odpowiednim poziomie sprawności).
KLIMATYZACJA? Czy wiesz, że:
- Klimatyzacja nie może powodować przeciągów ani wyziębienia pomieszczeń pracy – strumień powietrza nie powinien być kierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.
- Przy urządzeniach wentylacyjnych należy stosować środki zmniejszające natężenie i rozprzestrzenianie się hałasu oraz drgań, jakie one powodują
Ochrona pracowników młodocianych oraz kobiet w ciąży i karmiących
Pracowników młodocianych (tj. – w rozumieniu Kodeksu pracy – tych, które ukończyły 15 lat, a nie przekroczyły 18 lat), nie można zatrudniać m.in. przy pracach:
- w pomieszczeniach, w których temperatura powietrza przekracza 30°C, a wilgotność względna powietrza przekracza 65%,
- w warunkach bezpośredniego oddziaływania otwartego źródła promieniowania (np. przy obsłudze suszarni, wytapianiu, rozlewaniu oraz odlewaniu metali lub ich stopów; obsłudze pieców do termicznej obsługi cieplnej; bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych).
Kobiety ciężarne oraz karmiące piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla ich zdrowia, przebiegu ciąży lub karmienia dziecka piersią. Nią wolno ich zatrudniać w mikroklimacie gorącym, zimnym i zmiennym przy pracach, w których wskaźnik komfortu cieplnego PMV (określonego wg Polskiej Normy) jest większy od 1,5 lub mniejszy niż –1,5 oraz; ponadto przy pracach w środowisku, w którym występują nagłe wahania temperatury w zakresie ponad 15°C.
Praca zdalna podczas upałów – czy istnieją regulacje?
Czekamy na regulacje dotyczące pracy zdalnej. W okresie upałów można się zastanowić czy np. pracodawca nie mógłby sfinansować zakupu większej ilości wody – oczywiście w granicach rozsądku (dla jednego człowieka, a nie dla całej rodziny). Podobnie, jak w przypadku przedstawicieli handlowych, którzy są ciągle w terenie, przez co nie mają dostępu do wody zapewnianej w biurze. W takich przypadkach część pracodawców udostępnia wodę butelkowaną, którą handlowcy mogą wozić w samochodzie. Może podobnie powinni postąpić pracodawcy zatrudniający w trybie home office (choć zwykle w domach wody nie brakuje)? Tak czy owak, póki nie została opublikowana nowelizacja ustawy w zakresie pracy zdalnej, każdy pracodawca powinien uregulować indywidualnie – w wewnątrzzakładowych przepisach – zasady pracy na home office. Zwłaszcza tej, którą wykonujemy w czasie pandemii.
Agnieszka Wachowicz, Menedżer, Outsourcing kadr i płac Grant Thornton
Grzywny od 1 do 30 tys. PLN
Niewywiązanie się z obowiązków wobec pracowników grozi określonymi sankcjami finansowymi:
- od 1000 do 30 000 zł – za brak odpowiedniej ilości napojów dla pracowników,
- 5000 zł – za nie zastosowanie się do upomnienia inspektora PIP,
- od 1000 do 2000 zł – to wysokość grzywny, jaką inspektor prawa pracy może nałożyć na pracodawcę od ręki, w toku przeprowadzania kontroli w firmie.
oprac. HZK za PIP
