Mama w pracy: Urlop macierzyński. Wszystko co należy wiedzieć

Wymiar urlopu macierzyńskiego

Zgodnie z art. 180 Kodeksu pracy rozpoczęcie urlopu macierzyńskiego przypada co do zasady na dzień porodu i trwa od 20 do 37 tygodni. Zróżnicowany wymiar tego urlopu jest zależny od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi odpowiednio:

• • 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka;
• • 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci;
• • 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci;
• • 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci;
• • 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci.

Warto zaznaczyć, że chociaż standardowo przyjmuje się, że początek tego urlopu zbiega się wraz z urodzeniem dziecka to Kodeks pracy dopuszcza możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego wcześniej, czyli maksymalnie 6 tygodni przed porodem. W takim przypadku po porodzie do wykorzystania pozostaje pozostała część urlopu, zgodnie z powyższymi limitami.

Wniosek o urlop macierzyński

Urlop macierzyński przysługuje automatycznie z mocy prawa na podstawie przedłożonego przez pracownicę aktu urodzenia dziecka. Powyższy dokument powinien zostać skopiowany i potwierdzony za zgodny z oryginałem przez pracodawcę. Przepisy prawa nie wskazują na obowiązek dostarczania wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego w przypadku, gdy pracownica korzysta z niego od dnia porodu. W praktyce pracodawcy zwykle jednak proszą pracownice-matki o dostarczenie takiego druku.

Sytuacja prezentuje się odmiennie, gdy pracownica chce skorzystać z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. Wówczas dostarczenie wniosku jest wymagane. Powinien on zawierać imię i nazwisko pracownicy oraz wskazywać na dzień rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego. Do wniosku należy załączyć także kopię zaświadczenia lekarskiego określającego przewidywaną datę porodu.

Zasiłek macierzyński na urlopie macierzyńskim

W czasie trwania urlopu macierzyńskiego pracownica lub pracownik nie otrzymują standardowego wynagrodzenia. Przysługuje im zasiłek macierzyński, finansowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Wysokość miesięcznego świadczenia może wynosić 100% lub 81,5% podstawy wymiaru zasiłku, w zależności od rodzaju złożonego wniosku. Jeżeli osoba uprawniona składa wniosek wyłącznie na okres urlopu macierzyńskiego, otrzymuje zasiłek w pełnej wysokości, tj. 100% podstawy. W przypadku tzw. “długiego wniosku”, obejmującego zarówno urlop macierzyński, jak i rodzicielski, zasiłek wypłacany jest w wysokości 81,5% podstawy wymiaru przez cały okres korzystania z obu tych świadczeń.

Z kolei podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika wylicza się na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolności do pracy albo za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia. Warto także podkreślić, że do obliczenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się przychód stanowiący podstawę składek na ubezpieczenie chorobowe (lub wypadkowe), po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika.

Urlop macierzyński dla ojca (i nie tylko)

Choć nazwa sugeruje inaczej, urlop macierzyński nie jest świadczeniem zarezerwowanym wyłącznie dla matki dziecka. Po spełnieniu określonych warunków może z niego skorzystać również ojciec, a w wyjątkowych przypadkach także inny członek najbliższej rodziny. Zgodnie z przepisami, matka dziecka musi po porodzie obowiązkowo wykorzystać co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego. Po tym czasie może zrezygnować z dalszego korzystania z urlopu, jeżeli jego niewykorzystaną część przejmie ojciec dziecka będący pracownikiem lub osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu, która na czas opieki nad dzieckiem przerwie działalność zarobkową.

W szczególnych sytuacjach, gdy matka dziecka posiada orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji lub niepełnosprawności w stopniu znacznym, możliwa jest rezygnacja z urlopu już po 8 tygodniach jego wykorzystania. Warunkiem jest jednak to, że pozostałą część świadczenia przejmie ojciec dziecka lub inny najbliższy członek rodziny, który jest osobą ubezpieczoną i przerwie pracę w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. W takich przypadkach ZUS wypłaca zasiłek macierzyński tej osobie na analogicznych zasadach jak matce.

Uzupełniający urlop macierzyński

Na mocy Ustawy z dnia 6 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw od 19 marca 2025 r. rodzice mogą korzystać z nowego rodzaju świadczenia jakim jest tzw. uzupełniający urlop macierzyński. Dedykowany jest on rodzicom wcześniaków oraz dzieci wymagających przedłużonej hospitalizacji po porodzie. Warunkami pozwalającymi na ubieganie się o to świadczenie jest tydzień ciąży, w którym urodziło się dziecko oraz jego masa urodzeniowa. Długość tego urlopu jest liczona w tygodniach wprost proporcjonalnie do liczby tygodni spędzonych przez dziecko w szpitalu z zastrzeżeniem, że maksymalnie uzupełniający urlop macierzyński nie może przekroczyć 15 tygodni.

Warto także podkreślić, że zasiłek macierzyński wypłacany w trakcie urlopu uzupełniającego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku, niezależnie od wcześniejszych decyzji o jego wysokości. Skorzystanie z tego rodzaju urlopu uzależnione jest od złożenia wniosku (w formie papierowej lub elektronicznej) na co najmniej 21 dni przed zakończeniem podstawowego urlopu macierzyńskiego. Co więcej, urlop uzupełniający udzielany jest w jednej części, bezpośrednio po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego. Co ważne, pracodawca nie może odmówić udzielenia tego urlopu.

Urlop macierzyński to podstawowe i obowiązkowe świadczenie przysługujące rodzicom po urodzeniu dziecka. Z tego względu zarówno pracownicy, jak i pracodawcy powinni dokładnie znać zasady jego przyznawania oraz prawa z nim związane. Świadomość takich możliwości, jak: wcześniejsze skorzystanie z urlopu, dzielenie go z ojcem dziecka czy przedłużenie w przypadku wcześniaków pozwoli na lepsze zaplanowanie tego ważnego okresu.

Dodatkowe, uzupełniające informacje w przedmiotowym temacie znajdują się w artykule przygotowanym przez naszych ekspertów kadrowo-płacowych i opublikowanym na stronie Grant Thornton: Urlop macierzyński i urlop zaległy po powrocie z macierzyńskiego – wszystko co musisz wiedzieć – Grant Thornton