Mama w pracy: Urlop wychowawczy. Wszystko, co należy wiedzieć

Czym jest urlop wychowawczy?

Urlop wychowawczy to jedno ze świadczeń przewidzianych dla pracujących rodziców w Kodeksie Pracy. Zgodnie z art. 186 §1 tej ustawy, pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. To zatem dodatkowy czas, który rodzice mogą przeznaczyć na wspólne chwile z dzieckiem, zwłaszcza w jego pierwszych miesiącach życia. Warto jednak pamiętać, że decyzja o skorzystaniu z urlopu wychowawczego wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Przede wszystkim jest to urlop bezpłatny, co oznacza, że przez cały okres jego trwania pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia. Wyjątek stanowią jednak rodziny w trudniejszej sytuacji życiowej, które w tym okresie mogą ubiegać się o zasiłek w wysokości 400 zł miesięcznie.

Wymiar urlopu wychowawczego

Łączny wymiar urlopu wychowawczego dla obojga rodziców wynosi 36 miesięcy. Z tego każdy z nich ma zagwarantowane wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu, którego nie może przekazać drugiemu rodzicowi. W praktyce oznacza to, że jeden z rodziców może skorzystać maksymalnie z 35 miesięcy urlopu wychowawczego. Od tej reguły istnieją jednak wyjątki. Mianowicie, jeden rodzic może skorzystać z 36 miesięcy urlopu wychowawczego w przypadku, gdy:

• • drugi rodzic dziecka nie żyje,
• • drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• • drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej lub została ona ograniczona bądź zawieszona.

Urlop wychowawczy może zostać wykorzystany jednorazowo w całości lub w częściach. Możliwe jest także jego równoczesne wykorzystywanie przez oboje rodziców. Należy jednak pamiętać, że świadczenie można podzielić maksymalnie na 5 części, z zastrzeżeniem, że każdą część należy poprzedzić złożeniem stosownego wniosku do pracodawcy. Przy rozplanowywaniu urlopu w czasie warto pamiętać także, że przysługuje on nie dłużej niż do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia. W przypadku dzieci niepełnosprawnych okres wykorzystania urlopu wychowawczego wydłuża się do 18. roku życia dziecka.

Warunki korzystania z urlopu wychowawczego

Możliwość skorzystania z urlopu wychowawczego jest uzależniona od dwóch czynników: formy zatrudnienia i stażu pracy. Z uprawnienia do bezpłatnego urlopu wychowawczego mogą skorzystać osoby zatrudnione na umowie o pracę przez co najmniej 6 miesięcy. Warto zaznaczyć, że do sześciomiesięcznego okresu zatrudnia wlicza się łączny staż zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u wszystkich dotychczasowych pracodawców.

Wniosek o urlop wychowawczy

W celu skorzystania z urlopu wychowawczego pracownik powinien złożyć pracodawcy wniosek w postaci papierowej lub elektronicznej w odpowiednim terminie. Komplet wymaganych dokumentów należy dostarczyć nie później niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Jeśli termin ten nie zostanie dotrzymany, pracodawca i tak ma obowiązek udzielić urlopu, jednak nie później niż w ciągu 21 dni od dnia złożenia wniosku. Warto wspomnieć także, że pracownik ma możliwość zrezygnowania z zaplanowanego urlopu wychowawczego. W tym przypadku termin jest krótszy. Pracownik może wycofać wniosek nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego.

Oprócz terminów istotne jest także, żeby do wniosku załączyć wszystkie niezbędne dokumenty, czyli:

• • kserokopie odpisu aktu urodzenia dziecka,
• • oświadczenie pracownika o korzystaniu z urlopu rodzicielskiego przez drugiego rodzica bądź opiekuna dziecka w okresie objętym wnioskiem,
• • oświadczenie niezbędne do ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu w czasie urlopu wychowawczego,
• • orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka w przypadku osób składających wniosek na dziecko niepełnosprawne.

Składki ZUS a urlop wychowawczy

Ze względu na to, że pracownik przebywający na urlopie wychowawczym nie otrzymuje wynagrodzenia, wątpliwości mogą budzić kwestie związane z rozliczeniem składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Warto podkreślić, że w okresie korzystania ze świadczenia składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe oraz zdrowotne pracownika finansowane są z budżetu państwa.

Podstawę wymiaru składek na urlopie wychowawczym stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie należne za 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. Tak ustalona podstawa nie może być wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (podstawa dla dużego ZUS) lub niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Zgodnie z powyższym od stycznia do grudnia 2025 roku podstawa składek emerytalno-rentowych nie może być niższa niż 3 499,50 zł (tj. 75% z 4 666 zł) i wyższa niż 5 203,80 zł (tj. 60% z 8 673 zł). Z kolei, podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi kwota specjalnego zasiłku opiekuńczego, którego wysokość określa ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Urlop wychowawczy to istotne uprawnienie, które umożliwia rodzicom sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przez dłuższy czas. Korzystanie z niego uzależnione jest od przestrzegania określonych zasad i terminów oraz konieczności zadbania o kompletność wniosku i wymaganych dokumentów.